Sosyal Psikoloji Nedir? Kurucusu Kimdir?
Sosyal Psikoloji; Bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının, başkasının gerçek, hayal edilen ya da zimni varlığından etkileniş tarzını anlama ve açıklama çabasıdır(Allport,1968). Bir başka tanımda ise ” İnsanların başkaları hakkında nasıl düşündüklerini, onları nasıl etkilediklerini ve onlarla nasıl ilişki kurup etkileştiklerini bilimsel olarak araştıran bir bilim dalıdır.(Taylor, Peplau ve Sears, 2012). İnsanları, insanlar arasındaki ilişkileri ve insanların çeşitli olaylar veya durumlar içerisinde birbiriyle olan etkileşimini inceler.
Sosyal Psikolojiyi toplum içindeki bireyin davranışlarındaki değişimi inceleyen bilim dalı olarak ele alabiliriz. Toplum içindeki bireyin davranışlarındaki değişimi sosyal ortamlarda inceler, dolayısıyla daha çok bireydeki davranış ve tutum değişimini incelemeye yönelik bir bilim dalıdır. Bireyin üstündeki sosyal etki üzerinde durulmakta, bireyin davranışları bu sosyal etki çerçevesinde ele almaktadır.
1908 yılında iki sosyal bilimci tarafından birbirlerinden bağımsız olarak iki sosyal psikoloji kitabı yazılmıştır. Bu yazarlardan biri psikolog diğeri ise sosyologtu. Bu sosyal psikolojinin hem sosyolojiden hem de psikolojiden yararlandığını gösteriyor. Ayrıca ikili olarak ele alınıyor. Tam olarak birbirinden ayrılmasalarda sosyal psikolojiye sosyoloji ve psikolojinin penceresinden kısaca bakalım.
“Psikolojik Sosyal Psikoloji” yani çalıştığı durumlar içten dışa, bireyden çevreye doğru incelemeye yöneliktir. Temel amaç bireyin davranışını ve bunun sebeplerini sosyal bir çevre içinde, birey düzeyinde anlamaya çalışmaktır. Bazı görüşler sosyal psikolojiyi genel psikolojinin bir alt dalı olarak ele alır. Fakat sosyal psikoloji sosyal davranışa önem verir, genel psikoloji çevre ile ilişkide bilişsel, duygusal, güdüsel süreçlere önem verir.
“Sosyolojik sosyal psikoloji” ise daha çok olaylar dıştan-içe çevreden merkeze inceler. Araştırma konusu olarak kişinin iç olayları ile ilgili değil, sosyal çevre ya da grupları ele alır. Bu görüşte sosyal psikolojinin sosyolojinin bir alt dalı olarak görür. Ancak yine burada inceleme birimi olarak ele alınan konular farklılık gösterir. Sosyoloji sorunları, araştırma yaptığı konular toplum düzeyinde inceler, sosyal psikoloji ise araştırma birimi daha dar bir çerçevede “kişi-çevre etkileşimi” olarak ele alınır.
Sosyal Psikolog Ne Yapar?
Sosyal Psikologlar tutumlar, toplumsal cinsiyet, sosyal algı, benlik, ön yargı, siyaset psikolojisi, ikili ilişkiler, gruplarda davranış, saldırganlık, sağlık, değerler gibi konular üzerine çalışıp sosyal psikoloji literatürüne katkıda bulunurlar. Sosyal Psikologlar üniversitelerde, reklam şirketlerinde, bazı şirketlerin insan kaynakları bölümünde ve eğitim kurumlarında çalışabilirler.
Sosyal Psikoloji ‘nin Kurucusu Kimdir?
Amerikalı Profosör Floyd Henry Allport 1924 yılında yazdığı sosyal psikoloji kitabıyla sosyal psikolojinin kurucusu olarak kabul edilmektedir.
Sosyal Psikoloji ‘nin Konusu Nedir?
Ancak ne birey toplumdan ayrı olarak incelenebilir ne toplum bireyden ayrı olarak incelenebilir. Toplum ve birey sürekli birbirini etkileyen, geliştiren ve değiştiren bir süreç içerisindedir. Birey toplumun içindedir. Toplum ise değerler, normlar ve tutumlar aracılığıyla bireyin içindedir. Toplum bireyi ne derece etkiliyorsa, bireyde toplumu etkiliyor.
Sosyal psikoloji’nin konusu birey-toplum ya da daha özel olarak birey-grup etkileşimidir. Sosyal psikolojinin varlığından bir yana bu ikili yaklaşım devam etmektedir. Bununda olumlu katkısı olmuştur. İki yaklaşım nedeniyle araştırmalar çeşitlenmiştir. Yani iki görüş açısından da araştırmalar ve deneyler yapılagelmiştir.
Sosyal psikoloji’nin yapı taşları psikoloji ve sosyolojiden gelmektedir. Bu iki disiplinin birleşim noktasından oluşur. Bu iki alanında kesin olarak bir görüş geliştiremediği olaylara, sosyal psikoloji görüş geliştirme arayışına girmiştir. Mesela psikoloji kişilik konusunda bize aydınlatıcı bilgiler verir, ama konu liderliğe gelince yeterince açıklayıcı bilgiler verememektedir. Çünkü liderlik deyince kişinin özellikleri yanı sıra toplumun yapısı da önemlidir. Yani kişilik özellikleriyle toplumun özelliklerini aynı çerçevede ele alıp, görüş geliştirilmesi gereken bir alandır. Aynı şekilde grup yapısı ve dinamiği üzerine ne psikoloji ne sosyoloji tam bir görüş geliştiremez. Çünkü Grup Yapısı ve Dinamiğinin açıklanması için aynı çerçevede hem psikolojinin konusu kişi ele alınmalı, hem sosyolojinin konusu grup ele alınmalıdır.
Ders olarak birçok Üniversitenin PDR ve Psikoloji bölümlerinde okutulmaktadır. Toplumdaki insan davranışlarına ve yargılara farklı bir gözle bakacağınız, ufkunuzu açacak en eğlenceli derslerden birisidir. İnsanların yargılarının nasıl oluştuğu ve değiştiği, önyargılar, grup içindeki insanın grup üyelerine uyma eğilimini, insanın içindeki itaat arzusunu ve sonuçlarını (Milgram Deneyi) çarpıcı deneylerle öğreneceksiniz.
Sosyal Psikoloji ‘nin Temel Kavramları Nelerdir?
Önyargı
Bir bireye ya da gruba karşı olumlu/olumsuz bilgiye veya deneyime dayanmayan peşin düşüncelerdir. Ön yargının temel olarak iki boyutu vardır. Kalıp yargılar ve bu yargıların sonucu oluşan duygulanım. Kalıpyargı bir grubun üyelerine yönelik genellenmiş inançları belirtir. Ön yargının bilişsel boyutunu oluşturur. Olumlu ya da olumsuz olabilir. Belirli bir sosyal gruba ( ırk dil din cinsiyet cinsel yönelim) karşı belirli sıfatların kullanılması ( aşağılık, yardımsever, kötü, misafirperver, tiksindirici) ve bu sıfatın genelleştirilerek tüm grup üyelerine addedilmesi kalıp yargılardır. Bu kalıp yargıyla beraber duygulanım da (hoşlantı, korku, öfke, kızgınlık) gerçekleştiğinde ön yargı meydana gelmektedir.
Grup
Grup konusu sosyal psikolojide araştırmalarında önemli bir yer tutar. Grup belirli bir amaç etrafında toplanmış ortak norm ve değerlere sahip bireylerin oluşturduğu topluluktur. Grup sürekli değişen dinamik bir kavramdır. Grup dinamiği ise grubu oluşturan bireylerin ve grup içi etkileşimlerden oluşur. Zaman içinde grupta meydana gelecek içsel veya dışsal değişimlerin grup yapısına ve grup üyelerine olan etki-tepkileri olarak ele alınabilir.
Cinsiyet
Bireylerin doğumla birlikte belirlenen biyolojik farklılık ve üreme organlarına dayanan cinsiyettir. Sosyal psikolojinin incelediği toplumsal cinsiyet ise toplum tarafından kadınlık ve erkekliğe addedilen düşünce, inanç, değer ve beklentiler olarak ele alınabilir. Toplumsal cinsiyet, biyolojik cinsiyet kavramından çok daha geniştir. Erkek çocuklarının araba veya tamir eşyaları ile oynaması, kız çocuklarının bebekle oynaması buna en basit örnektir. Cinsiyet rolleri ise toplumca cinsiyetlerden beklenen davranış kalıplarıdır. erkeğin iş hayatında olup para kazanması kadınların ev işlerini yapması gibi davranış kalıpları örnek olarak verilebilir.
Tutum
Öğrenme yoluyla oluşan ve bireyin tutarlı tepki vermesini sağlayan duygu düşünce ve davranışların oluşturduğu eğilimdir. Tutumun üç öğesi vardır. İnanç, duygu ve davranış eğilimleridir. İnanç bir nesne hakkında temel bilgi ve düşüncelerimizden oluşur. Duygular ise bir nesneyi sevip sevmeme, nefret etme durumlarını ifade eder. Davranış eğilimleri ise: o nesneye yakın veya uzak olma, alıp almama, hoşlantı gibi durumları içerir. Mesela bir futbol takımı hakkındaki bilgi ve düşüncelerimiz inançları, takımı sevip sevmeme gibi durumlar duyguları, o takımı tutma, formasını alma ya da maçına gitme durumları da davranış eğilimlerini içerir.
Kültür
Bir topluma ait zaman içerisinde oluşan bilgi, değer, inanç, davranış ve hisler bütünü olarak ifade edilir. Bireyin doğumundan itibaren kültürün bireye aktarımına ise kültürleme denir. Farklı kültürlerin bir arada bulunup etkileşimde bulunması ve değişmesine ise kültürleşme denir. Kolektivist kültürde grup öne çıkar, bireyler kendi iç grubunda birbirine bağlıdır. Davranışlar grup normlarına göre şekillenir ve iç grubun amaçları her zaman ön plandadır. Bireysel kültürlerde işe birey ön plandadır. Bireyler daha bağımsızdır iç grubun hedeflerinden ziyade bireysel hedeflere öncelik verilir.
Ünlü Sosyal Psikologlar ve Deneyler
Floyd Henry Allport
Davranış psikolojisinin bir dalı olarak sosyal psikolojinin meşru alan olarak kabul edilmesinde çok önemli rol oynamıştır. Deneysel sosyal psikolojinin babası olarak bilinir. 1924 yılında yazdığı sosyal psikoloji kitabı bu alanda gelecekte yazılacak birçok kitabı etkilemiştir. Tutumlar, kamuoyu, moral ve söylentiler gibi konuların üzerinde durdu. Araştırmalarında anket ve laboratuar denemesi yoluyla bu konuların üzerine eğilmiştir.
Muzaffer Şerif
Sosyal Psikolojinin bir bilim olarak gelişiminde büyük katkıları olmuştur. 1936 yılında bu alandaki deneylerini ilk defa laboratuvar ortamına taşıyan Muzaffer Şerif, otokinetik etki deneyini yapıyor. Amacı ise Belirsiz bir fiziksel gerçekliğin olduğu ortamda insanların grup ve bireysel olarak yargılarının değişimini gözlemek.
Kurt Lewin ve Öğrencileri
Kurt Lewin ve Öğrencilerinin 2. dünya savaşının hemen öncesindeki Grup Dinamiği çalışmaları ile Grup yapısını ve sürecini kuramsal olarak incelemişlerdir. Böylece grup yapısının sosyal psikolojideki işleniş biçimini belirlemişlerdir.
Solomon Asch
Solomon Asch 1951 yılında yaptığı uyma deneyi ile alanına önemli katkılarda bulunmuştur. Asch’ın deneyinde amaç ise kişinin fiziksel gerçekliğin belirli olduğu bir durumda grubun fiziksel gerçekliğe ters kararına, yanlış olduğunu bile bile uyma davranışını gösterip göstermeyeceğidir.
Philip Zimbardo
Philip Zimbardo 1971 yılında stanford üniversitesinde yaptığı Standfort hapishane deneyi ile insan psikolojisi üzerine sarsıcı sonuçlar elde etmiştir. Mahkum ve gardiyanların psikolojisi üzerine yaptığı bu deneyde psikoloji lisans öğrencisi olan 24 kişiyi kullanmıştır. Deney daha sonra birçok etik ve bilimsel tartışmayı da beraberinde getirmiştir. Deneyin yapıldığı 1971 yılından bugüne Standford hapishane deneyi üzerine sayısız makale yazılmış ve film çekilmiştir.
Sosyal Psikoloji ile İlgili Kitaplar
Sosyal psikolojiye ilgi duyanlar ve bu konuda kendilerini geliştirmek isteyenler için birkaç kitap önerisi de yapalım.
Günümüzde İnsan ve İnsanları; Sosyal Psikolojiye Giriş: Prof.Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşının yazdığı Günümüzde İnsan ve İnsanlar; Sosyal Psikolojiye Giriş kitabı sosyal psikoloji alanına genel bir bakışla sosyal psikolojinin geçmişinden günümüze yapılan deneyleri ve araştırmaları sade bir dille anlatıyor. Okunması kolay ve gayet yararlı bir kitap.
Sosyal Psikoloji: Aronson, Wilson’nun yazdığı Sosyal Psikoloji kitabı ise bilimsellikten ödün vermeden, eğlenceli ve akıcı bir anlatıma sahip olabilmiş. Bilimsel kavramları günlük hayattan da örneklerle destekleyerek daha anlaşılır olmasını sağlıyorlar. Psikoloji alanında eğitim görmüş insanların yanında bu konuda bilgisi olmayan insanlarında anlayabileceği şekilde yazılmış.
Uygulamalı Sosyal Psikoloji: Cem Şafak Çukur ve Gülden Sayılan tarafından kaleme alınmış “Uygulamalı Sosyal Psikoloji” kitabı sosyal psikolojinin kuramsal birikimini toplumun refahının artırılması ve toplumsal sorunların çözümü amacıyla kullanılmasını konu edinmiştir. Kitap bilimsel yaklaşımlardan ziyade uygulama alanları üzerine yoğunlaşıp psikolojinin farklı disiplinlerindeki yaklaşımları sosyal psikoloji ile bütünleştirmektedir.
Sosyal Psikoloji Deneyleri ile İlgili Filmler
Sosyal Psikoloji Deneyleri birçok filme konu oluyor. Filmleri izlemek hem bu deneyler hakkında daha ayrıntılı bilgi sağlıyor hemde deneyin amacını ve sonuçlarını kavramayı kolay ve eğlenceli hale getiriyor. Burada sizlere birkaç filmin tanıtımını yapmak istedik.
1.Das Experiment (Deney): Deney filmi , bilim adına bir kurmaca hapishane oyunu olarak başlar. 12 Gardiyan 8 Mahkum kılığına girmiş adam; iki hafta; para ödülü için bir oyun oynarlar. Oyun kurmaca yani yapay bir hapishanede insanın saldırgan davranışlarının araştırılmasıdır. Burada bize milgram deneyini hatırlatmaktadır. Fakat film Stanford Hapishane deneyinin canlandırması niteliğindedir.”Das Experiment Filmi” yazısı için Buraya Tıklayabilirsiniz.
2.Experimenter: PDR ve Psikoloji öğrencilerinin izlemesi gereken birçok filmden bir tanesi. 2015 yapımı filmde başrollerde Peter Sarsgaard ve Winona Ryder yer almaktadır. Ünlü Psikolog Stanley Milgram ‘ın hayatını konu alan biyografik bir filmdir. Biyografik bir film olmasının yanında PDR bölümünün Sosyal Psikoloji dersinde işlenen Stanley Milgram ‘ın yaptığı itaat deneylerini ayrıntılı bir şekilde anlatmaktadır. İnsanın içindeki kötülüğü bu derece açığa vuran Milgram Deneyi yapılışı ve sonuçlarıyla büyük ses getirmiştir. Milgram Deneyini anlatan “Experimentel Filmi” yazısı için Buraya Tıklayabilirsiniz.
3.Stanford Hapishane Deneyi: Stanford Hapishane Deneyi filmi 2015 yılında çekilmiş yine 1971 yılında yapılan deneyi konu almıştır. Deneyin gelişimin ve sonuçlarını güzel bir şekilde anlatan bu filmi mutlaka izlemelisiniz.
KAYNAKÇA
Prof.Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Günümüzde İnsan İnsanlar; Sosyal Psikolojiye Giriş,İstanbul,2010
Triandis, H.C. (1995 ). Individualism and collectivism. Boulder, CO: Westview Press
Paker M. (2012). Psikolojik açıdan önyargı ve ayrımcılık. Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan (der.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
Gürkaynak E.Ç. (2012). Toplumsal temas: Önyargı ve ayrımcılığı önlemek için bir sosyal değişim aracı olarak kullanılabilir mi?. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan (der.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
Gönüllü, M. (2001). Grup ve grup yapısı. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi
Muzaffer şerif deneyini öğrenmeye girmiştim eklerseniz sevinirim.
sosyal piskoloji ne acayip bir şey miş teşekkürler