Çocuklarda Yalan Söyleme
Beş-altı yaşlarına kadar çocuklarda yalan söyleme davranışlarına endişe etmek için biraz erken olabilir. Bu döneme kadar çocuklarda doğru ve yanlış kavramları zihinde tam yerleşmemiştir. Çocukların bu yaşlarda anlattıklarına yalan olarak bakmamak gerek. Hayal dünyaları çok geniş olduğundan olmamış şeyleri olmuş gibi anlatabilirler. Bu fikirlere çocukların hikayeleri olarak bakabiliriz.
Çocuklarda yalan söyleme davranışının iki türlü olduğu kabul edilmektedir. (Kuzucu, 2003)
Bilerek yalan söyleme: Çocuklar gerçekleri bencilce bir sonuca varmak amacıyla saptırır.
Patolojik yalan söyleme: Çocuk çıkar peşinde olmadan, çevresindekileri hayrete düşürmek ve şaşırtmak için yalan söyler ve bundan zevk alır.
Çocuklar Neden Yalan Söylerler?
Çocuklar yalan söylemeyi ilk olarak ailelerinden öğrenmiş olabilirler. Aileler bazen çocuklara yalan söylemek için uygun ortamı farkında olmadan hazırlamış olurlar. Pek çok ebeveyn çocuklarından beyaz yalanlar söylemesini istemiştir. Örneğin “Bugün teyzene hasta olduğum için ona gidemeyeceğimizi söyleyeceğiz, sen de dün evden çıkmadığımızı beraber film seyrettiğimizi söyleyeceksin.” gibi tembihlerle çocuk yalan söylemeyi öğrenmiş olur.
Davranışlarına karışılan ve eleştirilen çocuk hata yapmaktan ve küçük düşürülmekten korkar hale gelir. Bu durum çocuğun uygunsuz davranışını otorite sahibi kişiden gizleyip kendisini suçsuz göstermesi ve bunun için yalana başvurmasına yol açar. Örneğin televizyonda kumanda ile oynarken ayarların bozulmasına yol açan çocuk televizyonu kapatıp ortamdan uzaklaşıp, kendisine sorulduğunda bundan haberi olmadığını, küçük kardeşinin yapmış olabileceğini söyleyebilir. Korku duygusundan kaynaklanan kendini koruma çabası ağır bastığından çocuk aslında bilinçli olarak yalan söylemiyordur. Cezalandırmaya yatkın ebeveynlerin çocukları yalan yolu ile cezadan kaçmayı öğrenerek çocuklarda yalan söyleme davranışını alışkanlık haline getirebilir.
Çocuklar arkadaş grubu içerisinde değer kazanmak için yalana başvurabilir. Çocuklarda yalan söyleme, arkadaşlarının beğenisini kazanmak amacıyla da gelişebilir. Çocuk hayranlık uyandırmak adına abisinin futbolcu olduğunu söyleyebilir. “Tatilde annem beni hayvanat bahçesine götürdü.” diye aslında gitmediği halde gitmiş gibi anlatan ve senaryolaştıran pek çok çocuk vardır.
Mutsuz bir çocuk, mutlu hissetmek için yalana başvurabilir. Çocuklar mutsuzluklarını dışarıya olduğundan daha mutlu görünmeye çalışarak yansıtabilirler. Anne-babası sürekli tartışan bir çocuk, öğretmenine ailesinin çok iyi geçindiğini ve çok mutlu olduklarını anlatarak savunma davranışı sergileyebilir.
Çocuklar aileleri veya öğretmenleri tarafından takdir görmek, beğenilmek için yalan söyleyebilir. Çocuklar takdir edilmek adına, ailelerine sınıftaki bir yarışmada birinci olduğu yalanını söylebilir. Öğretmenine çok erken saatlerde uyuduğunu, uyumadan önce kitap okuduğunu söyleyebilirler. Takdir edilmek adına söylenen yalanlar arasında çok cesur olmak, güçlü olmak, çalışkan olmak, başarılı olmak, en güzel anne babaya sahip olmak gibi senaryolar gelmektedir. Çocuklarda yalan söyleme davranışı takdir görmeye benzer şekilde, yetersiz ilgi ve sevgi gösteren aile tutumlarında çocuğun ihtiyaç duyduğu sevgiyi sağlamak adına yalana başvurması ile sonuçlanabilir.
Anne babanın çocuktan yüksek beklentisinin olduğu durumlarda çocuk hayal kırıklığına uğratmamak adına yalana başvurabilir. Çocuklar yüksek performans veya yüksek başarı beklenen durumlarda ailesini üzmemek ve onların tepkisini almamak için yalan söyleyebilir. Durumu sonuçlanmadan kötü senaryoda ailesinin tepkisini ölçmek adına da yalana başvurabilir.
Yalan Söyleyen Çocuk İçin Anne – Babalara Öneriler
*Çocuğa her durumda kabul edilip sevildiğini hissettirmek çok önemlidir.
*Çocuğun yetiştirilmesinde onu yalana itecek fiziksel ve sözel şiddet kullanılmamalıdır. Cezadan kaçmaya çalışan çocuk yalan söylemeyi öğrenir.
*Korkuyu çocuk yetiştirmede bir araç olarak kullanan ailelerin çocuklarında yalan söyleme davranışına diğer çocuklara oranla daha sık rastlanmaktadır. Çocuk eğitiminde korkuya yer verilmemelidir.
*Çocuğa sürekli yapılmaması gerek davranışları hatırlatmak yerine, ondan beklenen davranışları konuşmak daha doğru bir yaklaşımdır.
*Çocuğa gerçeği söyleme konusunda cesaret verilmelidir. Dürüst davrandığında anne babasının memnuniyetini görmek ve bu durumun çocukla paylaşılması iyi bir ödül olabilir.
*Çocuklar anne babalarını sevmedikleri veya onlara saygı göstermedikleri için değil hataları yüzüne vurulmasın diye cezadan ve eleştirilerden kaçmak için yalan söylerler.
*Çocuk yalan söylediğinde cezalandırılmamalıdır. Çünkü çoğu kez sırf cezadan korktuğu için bu yola başvurmuştur.
*Çocuklarda yalan söyleme davranışı fark edildiğinde bunu ona kanıtlama girişiminde bulunup, gerçeğe bağlı kalmasını ısrar etmek olumsuz sonuçlar doğurabilir. Çocuğun yalanla yüzleşmesi sağlanmalı ama söylediği yalanı kabul etmesi için baskı yapılmamalıdır.
*Çocuklarda yalan söyleme davranışını ortadan kaldırmak için öncelikle yalana yol açan nedenlerin bilinmesi ve onların ortadan kaldırılması gerekir. Çocuğun söylediği yalandan çok yalanı söylemesine neden olan psikolojik faktörler dikkate alınmalıdır. Olaylara küçüklerin gözünden de bakılmalıdır. (Kuzucu, 2003)
Çocuğunuza her fırsatta onu sevdiğinizi, onun sizin için çok önemli olduğunu hissettirin. Bunu ifade eden cümleler kullanmaktan korkmayın. Yalan söyleme davranışı bütün bu önlemlere rağmen devam ediyorsa bir uzmandan yardım alın.
