Zeigarnik Etkisi (Yarım Kalmışlık Sendromu) Nedir?

Zeigarnik Etkisi ile ilgili merak edilenler; tanımı, örnekleri, kurtulma konularına cevap olması adına bu yazıda Psikolojik Danışma kuramlarından Gestalt ekolü‘nün öğretileri arasında yer alan Zeigarnik Etkisi kavramına değineceğiz. Kimileri buna ‘Yarım Kalmışlık Sendromu’  da diyor.

Zeigarnik Etkisi ’nin Tanımı

Kaynaklarda yer alan tanımlardan yola çıkarsak; Zeigarnik Etkisi : Bireylerin eksik bırakılmış, yarım kalmış, bitiril(e)memiş şeyleri; noktalanmış, bitirilmiş, tamamlanmış şeylere göre çok daha kolay ve açık bir şekilde anımsamasımı, hatırlamasını ifade eden psikolojik bir kavramdır.

Zeigarnik Etkisi Nasıl Ortaya Çıktı?

Bu kavrama ismini veren Rus psikolog ve psikiyatr olan Bluma Zeigarnik, bir grup arkadaşıyla birlikte gittiği bir restoranda yaşanan bir olaydan hareketle bazı sonuçlara ulaşmıştır:

Gittikleri restoranda siparişlerini almak üzere sadece bir garson Zeigarnik ve arkadaşlarıyla ilgilenmiştir. Ancak; garson siparişleri alırken hiçbir şekilde not tutup kayıt almamıştır. Buna rağmen siparişleri eksiksiz bir biçimde sahiplerine ulaştırabilmiştir. Grup yemeklerini yiyip restorandan ayrılmıştır fakat; garsonun bu kadar siparişi not etmeden eksiksiz şekilde getirebilmesi Bluma Zeigarnik’i düşündürmüştür. Tekrar restorana dönüp aynı garsona bunu nasıl başardığını sormuştur. Garson ise kısa bir süre önce gelen psikologlardan oluşan grubu dahi çoktan unutmuştur. Bluma Zeigarnik’e verdiği cevap ise, siparişleri aklında tutup doğru bir şekilde servis ettikten sonra hafızasından, aklından sildiği biçiminde olmuştur.

Duyduğu cevaptan etkilenen Zeigarnik bu konu üzerine deneyler yapıp çalışmış ve tamamlanmamış işlerin zihinde büyük oranda bir meşguliyet yarattığı, bitirilmiş işlerin ise bu meşguliyeti ortadan kaldırıp zihni ferahlattığı yönünde bir saptamada bulunmuştur. Zeigarnik’in kendi ismiyle anılan ortaya attığı bu kavram psikoloji literatüründe farklı kişiler tarafından da işlenmeye devam etmiştir. (bkz: Kenneth McGraw Deneyi)

Zeigarnik Etkisi ‘yle Günlük Hayatımızda Nerelerde Karşılaşırız?

Zeigarnik Etkisi şüphesiz hepinizin günlük hayatımızda yaşadığımız, hayatımızı etkileyen bir kavram. Şimdi bu kavramı hayatımızdan örneklerle açıklamaya çalışalım.

Öğrencilik yıllarında girilen her sınavdan sonra, akla ilk olarak birdenbire yanlış yapılan soruların gelmesi, doğru yapılanların yok sayılması
Yarım kalmış sevgi ilişkileri ve bir türlü unutulamayan aşklar…
Söylemeyi veya dinlemeyi yarım bıraktığınız müziklerin gün boyu dilinizden düşmemesi, aklınızda dolanıp durması
Heyecanla izlediğiniz dizilerin merak uyandırıcı bir sonla bitip hemen diğer bölüme geçme isteği uyandırması. ‘Haftaya kadar kim bekleyecek şimdi’ söylemleri
Haber kanallarındaki abartılı başlıklar
Yaptığınız alışveriş listesindeki ürünlerden yalnızca birini bile bulamadığınızda yaşanılan gerilim
Bir nedenden ötürü yarım bıraktığınız kitabı okumaya bir an önce tekrar başlama isteği
Çoğu pazartesi başlamak üzere kendinize söz verdiğiniz ama yerine getiremediğiniz o planla

Zeigarnik Etkisi ‘nden Kurtulma

Zeigarnik Etkisi ‘nden kurtulma diyoruz ama az sonra anlayacağınız üzere birçok beceriyi kazanmamız için itici de bir güç aslında. Müdahale edemeyeceğimiz, elimizde olmayan durumlar mutlaka mevcut. Biz ne yapabiliriz, neyi değiştirebiliriz ona bakalım? Bizim yaşam kalitemize olumsuz olarak sirayet eden, üzerinde durmak istediğim Zeigarnik etkisi ‘yle ilişkili durum sürekli planlarımızı erteleme eğilimi. Belirlediğimiz hedefleri ucu bucağı görünmeyen bir dağ misali belirlersek, o dağın ağırlığı altında kalabiliriz.

Bir ev hanımını düşünelim, kısa bir süre içerisinde misafirleri gelmeden önce evi baştan aşağı temizlemek gibi bir hedefi olsun. Mutfaktan başlayan hanımefendi, sadece mutfağı temizlemenin bile kendini çok yorduğunu, yıprattığını hissediyor ve evin kalan diğer odalarını vs. daha sonra temizlerim diyerek sonraya bırakıyor. Her gün evin diğer odalarının kirli olduğunu, temizlik yapması gerektiğini biliyor ama bir türlü harekete geçemiyor. İş gözünde büyüyor da büyüyor. Erteledikçe bir iç huzursuzluğu hissediyor, huzursuz oldukça yaptığı diğer işlere de odaklanamıyor. Çünkü aklı hala temizlikte. Bir sonraki seviyeye geçebilmesi için o temizliğin bitmesi ve zihninin rahatlaması gerekiyor.

Tıpkı yarın sınavı olan ancak yeterince çalışmadığını düşünen gencin, akşam arkadaşlarıyla birlikteyken sürekli sınavı düşünmesi, buluşulan ortamda sohbete katılamaması gibi. Hal böyle olunca; şimdi ve burada olmak, o an’ı farkında olarak yaşamak hayal oluyor, hayatı kaçırıyoruz. Yapmayı istediğimiz veya yerine getirilmesi gereken sorumluluklarımızı biriktirmeden, ertelemeden, başarabileceğimiz adımlara bölerek hayata devam edebilmek bu etkinin olumsuz yanlarını büyük ölçüde azaltacaktır. İç disiplini, kendi kendimizi harekete geçirecek o motivasyonu, gücü sağlayabilmek de büyük önem taşıyor.

Küçük adımlarla belirli bir plan dahilinde ilerlendiğinde, geçtiğiniz her adım, aşama bir başarmışlık hissiyle dolduracak içinizi ve hedefe yaklaştığınızı hissedip bir sonraki adım için de güçlü bir şekilde kendinizi çaba sarf ederken bulacaksınız. Bu yazıyı yazarken ben de yarım bırakıp ertesi gün tamamladım. Tamamlamam gereken bir yazı var düşüncesi zihnimi kurcaladı ve gece yaptığım çoğu şeyden keyif almamı engelledi. Şimdi iyi ki bitirdim diyorum, keşke de diyebilirdim. Seçim sizin.

Yorumlarınızı, sorularınızı ve varsa sizinde yaşadığınız Zeigarnik etkisi ‘ne örnek olabilecek yaşantılarınızı aşağıdaki bölüme yazabilirsiniz.

Mandela Etkisi ile ilgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.