Özgürlükten Kaçış Kuramı
İnsan özgürlüğü ile ne yapacağını şaşırır mı? Zayıfa egemen olmak yerine yönetilmeyi mi seçer? Erich Fromm’un kuramı temel kavramlarından olan “Özgürlükten Kaçış” ile ilgili bilgiler vereceğiz. Unutmayalım özgürlükten kaçış, Fromm’un kuramı ve düşünceleridir. Kuramlar kesin ve net olarak insan davranışını açıklama ihtiyacı duymaz.
İnsanlık tarih boyunca özgürleştikçe, insanların kaygıları ve toplumdan uzaklaşma duyguları da artmıştır.
Büyüdükçe ailesinden bağımsızlaşan ve kendi bireyselliğini ifade etme olanağı bulan kişi aynı zamanda ailesinin gözetimini, koruyuculuğunu ve buradan elde ettiği güveni de yitirir. Fromm’a göre özgürlük sahip olması güç bir şeydir ve sahip olma şansımız olduğunda ondan kaçmayı yeğleriz. Özgürlüğün bir bedeli vardır. Özgürlük ile birlikte gelen karar verme, sorumluluk ve sonuçlara katlanma, vazgeçme gibi faktörlerin her biri başlı başına stres kaynağı oluşturur. Bireysellik duygusu geliştikçe kontrol edemediğimiz şeylerin daha çok farkına varmakta, kendimizin ne kadar önemsiz olduğunun gerçeğiyle yüz yüze gelmekteyiz. Bu da kişinin dünyada yalnız olduğunu hissetmesine yol açar. Kişiye güvenlik hissi veren temel bağlar bir kere koparıldıktan sonra, dış dünya ile bütünüyle ayrı bir varlık olarak yüz yüze geldikten sonra duyduğu bu dayanılmaz yalnızlık ve güçsüzlük duygusu durumuyla baş etmekte üç temel mekanizma vardır.
*Yetkecilik (otoriteye bağlanma)
Kişinin yalnızlık ve izolasyon duygularıyla baş etmesinin bir yolu olarak, yoksun olduğu gücü elde etmek için bireysel bağımsızlığından vazgeçmesi, kendisi dışındaki bir kişi veya bir şey ile kaynaşması olarak tanımlanır. Kısaca otoriteye tamamen bağlanmak. Kişinin kendini ortaya koymak, istediği şeyleri yapmak yerine bağımlı olduğu dış güce boyun eğmesi onun kararlarını, görüşlerini savunmak ve uymaktır. Robot uyumluluğu da denir. İnsan böylece özgürlüğün getirdiği bir sürü sorumluluktan kurtulur. Tarihte birçok örneğini görebilirsiniz. Bizlere çok tanıdık bir açıklama değil mi? Fromm’un kuramı hayatın oldukça içinden.
*Yıkıcılık
İnsanın evrende güçsüzlük ve yalnızlık duygularını azaltmasının bir diğer yoludur. İnsanlardan uzaklaşmayı, nesnelerin yok edilmesini amaçlar. Dış dünyaya saldırgan biçimde zarar veren insan bu şekilde dış tehditlerin kendisine ulaşamayacağına, kendisine zarar veremeyeceğine inanır. Yok etmeyi, kendini dünya tarafından ezilmekten kurtarmanın yolu olarak görür. Fromm’a göre yıkıcılık kuşkusuz yalnızlığa ve yalıtılmışlığa yol açacaktır. Her şeye rağmen bu yalnızlık kişinin kendisi dışında ezici bir gücün onu ezemeyeceğini düşündürdüğü görkemli bir yalnızlıktır.
*Konformite
En yaygın özgürlükten kaçış mekanizmasıdır. Kişinin bukalemun gibi sosyal yönden kabul edilebilir yönleri bürünmesidir. Bireyselliğinden vazgeçen, diğer insanların olmasını istediği gibi olan kişi yalnız hissetmeyecektir ve kaygı duymayacaktır. Fromm’a göre bu kişi yalnız olmayabilir ancak bunun bedelini kendi özünü yitirerek ödemektedir. Kişi ortama göre değişerek aslında, kalabalıklar içinde kaybolmayı, dikkat çekmemeyi seçiyor. Kendi kişiliğinden vazgeçerek özgürlükten kaçıyor.
Özgürlükten Kaçış kitabından alıntılar
Erichh Fromm’un özgürlükten kaçış kitabı insanı ve hayatı anlamada farklı bir pencere açıyor. Bu kitabı okuduktan sonra artık çevrenize eskisi gibi bakmayacaksınız.
“Kararlarımızın çoğu, aslında kendi kararlarımız değil dışarıdan bize önerilmiş kararlardır; aslında başkalarının beklentilerine uygun davrandığımıza, soyutlanma korkusuyla, yaşamımıza, özgürlüğümüze ve rahatımıza doğrudan gelebilecek tehditlerin yarattığı korkuyla güdülmüş bulunmamıza karşın karar verenin kendimiz olduğu konusunda kendimizi ikna etmeyi başarmışızdır.” Erich Fromm
İyi bir okulda iyi bir eğitim almamız gerekir, başarılı olmamız gerekir, sınavları geçebilmemiz gerekir, belirli bir gelire sahip olmamız gerekir, belirli standartlarda bir yaşam seçersek ancak o zaman toplumda kabul gören insan olabiliriz gibi dayatmalar aynı özgürlük sorunlarının günümüzde form değiştirmiş halleridir. Özgürlüğümüzün ve benliğimizin gerektirdiği şeyi yaptığımızda toplumda kabul gören insan olamamanın getireceği sonuçları üstlenebiliyor muyuz?
Cevap hayır ise aslında farkında olmadan Fromm’un üç özgürlükten kaçış mekanizmasından birini uyguluyoruz demektir.
“Günümüzde insana en çok acı veren , yoksulluk değil ; büyük bir çarkın küçük bir dişlisi olmak, bir robot olmak ve hayatının boş ve anlamsız hale gelmesidir.” Erich Fromm